Öz-farkındalık ya da kişisel farkındalık, özellikleri,
davranışları ve duyguları içeren özün farklı yönlerinin farkında olmayı içerir.
Temel olarak, kişinin dikkatinin odağı olan psikolojik bir durumdur.
Kişisel
farkındalık, öz kavramın ortaya çıkışındaki ilk bileşenlerinden biridir.
Kendini tanıma, sizin kim olduğunuzun merkezinde olan bir şey olsa da, her
günün her anında dikkatle odaklandığınız bir durum değildir. Bunun yerine,
kişisel farkındalık, kim olduğunuzun dokusuna dokunur ve duruma ve kişiliğinize
bağlı olarak farklı noktalarda ortaya çıkar.
İnsanlar
tamamen bilinçli olarak doğmazlar. Yine de araştırmalar, bebeklerin basit bir
kişisel farkındalık anlayışına sahip olduğunu bulmuştur. Bir bebeğin meme ucunu
arama refleksi gibi davranışlarla kanıtlandığı gibi bebekler de başkalarından
ayrı oldukları konusunda farkındalığa sahiptir. Araştırmacılar ayrıca
yenidoğanların bile kişisel ve kişisel olmayan dokunuşları birbirinden ayırt
edebildiğini buldu.
Kişisel Farkındalık Ne Zaman Oluşur?
Araştırmalar,
benlik bilincinin daha karmaşık bir anlamda yaklaşık bir yaşında ortaya çıkmaya
başladığını ve yaklaşık 18 aylıkken çok daha gelişmiş olduğunu göstermiştir.
Araştırmacılar
Lewis ve Brooks-Gunn, öz farkındalığın nasıl geliştiğine bakarak çeşitli
çalışmalar yapmıştır. Araştırmacılar bir bebeğin burnuna kırmızı bir nokta
uyguladı ve sonra çocuğun aynaya bakmasını sağladı. Aynada kendilerini tanıyan
çocuklar aynada yansıması yerine kendi burunlarına ulaşmışlardır. Bu da onların
en azından bir dereceye kadar farkındalık düzeyine sahip olduklarını
göstermektedir.
Lewis ve
Brooks-Gunn, bir yaşın altındaki çocukların hiçbirinin aynadaki yansıması
yerine kendi burunlarına ulaşamayacağını ulmuştur. 15 ila 18 ay arasındaki
bebeklerin yaklaşık yüzde 25'i kendi burunlarına ulaşırken, 21 ila 24
aylıkların yaklaşık yüzde 70'i bunu yapmıştır.
Lewis ve
Brooks-Gunn çalışmasının sadece bir bebeğin görsel farkındalığını gösterdiğine
dikkat etmek önemlidir; çocuklar aslında yaşamın bu erken döneminde bile başka
kişisel farkındalık biçimlerine sahip olabilirler. Örneğin, araştırmacılar
Lewis, Sullivan, Stanger ve Weiss, duyguları ifade etmenin, kendini tanımanın yanı sıra, diğer
insanlarla ilgili olarak kendi hakkında düşünebilme yeteneğini de içerdiğini
önermiştir.
Kişisel Farkındalık Nasıl Gelişir?
Araştırmacılar,
frontal lob bölgesinde yer alan anterior
cingulate cortex olarak bilinen alanın kişisel farkındalığın
geliştirilmesinde önemli bir rol oynadığını öne sürmektedir. Araştırmalar, bu
bölgenin, kendini tanıyan yetişkinlerde aktif hale geldiğini göstermek için
beyin görüntülemeyi kullanmıştır. Lewis ve Brooks-Gunn deneyi, ön cingulate
kortekste iğ hücrelerinin hızlı büyümesiyle çakışan bir yaş olan 18 aylık
çocuklarda öz farkındalığın ortaya çıkmaya başladığını göstermektedir.
Bununla
birlikte, bir çalışma , bir hastanın insula ve ön cingulate korteksi de dahil
olmak üzere beynin alanlarına geniş hasar vermesine rağmen kişisel
farkındalığını koruduğunu bulmuştur. Bu, beynin bu alanlarının öz-farkındalığın
çoğu için gerekli olmadığını ve bunun yerine beyin ağları arasında dağılmış
etkileşimlerden kaynaklanabileceğini göstermektedir.
Kişisel Farkındalık Seviyeleri
Peki
çocuklar tam olarak ayrı varlıklar olarak kendilerini nasıl tanırlar?
Araştırmacılar, çocukların doğum ile yaklaşık 4 ya da 5 yaş arasında bir dizi
kişisel farkındalık düzeyi ile ilerlediğini öne sürüyorlar. Öz farkındalık,
çocukların bir aynada kendi yansımalarına nasıl cevap verdikleri ile
gözlemlenir.
Seviye 1: Farklılaşma - Bu noktada,
çocuklar aynaya yansıttıklarının çevrede algıladıklarından farklı olduğunu fark
etmeye başlar.
Seviye 2: Durum - Bu kişisel
farkındalık seviyesi, aynanın yüzeyinde kendi kendine yapılan hareketlerin
görülebildiğine dair artan bir anlayışla karakterize edilir. Çocuklar ayrıca
gözlemledikleri kendi hareketlerinin de farkındadır.
Seviye 3: Tanımlama - Bu noktada,
çocuklar aynadaki görüntüyü kendilerine geri bakan bir başkası yerine kendileri
olarak tanırlar.
Seviye 4: Kalıcılık - Çocuklar sadece
aynada yansıyan kendilerini tanımlayamazlar, ayrıca fotoğraflarda ve videolarda
da kendi görüntülerini tanımlayabilirler.
Seviye 5: Öz-bilinç veya
"meta" öz-farkındalık - Bu seviyede, çocuklar
yalnızca kendi bakış açılarından kendilerini tanımazlar, aynı zamanda
başkalarının kafasında nasıl olduklarının da farkında olurlar.
Farkındalık Türleri
Psikologlar
genellikle kişisel farkındalığı, kamuya açık ya da özel olmak üzere iki farklı
türe ayırır.
Toplumsal Bilinç
Bu tür,
insanlar başkalarına nasıl göründüklerinin farkında olduklarında ortaya çıkar.
Toplumsal öz-farkındalık, insanların sunum yaparken veya bir grup arkadaşla
konuşurken olduğu gibi, ilgi odağı olduğu durumlarda ortaya çıkar.
Bu tür bir
kişisel farkındalık çoğu zaman insanları sosyal normlara uymaya zorlar.
İzlendiğimizi ve değerlendirildiğimizi fark ettiğimizde, genellikle sosyal
olarak kabul edilebilir ve arzu edilir şekilde davranmaya çalışırız.
Ayrıca
insanların sıkıntılı, endişeli veya başkaları tarafından nasıl algılandıkları
konusunda endişelendiği değerlendirme kaygısına yol açabilir.
Özel Bilinci
Bu tür,
insanlar kendilerinin bazı yönlerinin farkında olduklarında, ancak yalnızca
özel bir şekilde olduklarında olur.
Örneğin,
yüzünüzü aynada görmek bir tür kişisel öz farkındalıktır. Önemli bir test için
çalışmayı unuttuğunuzu fark ettiğinizde, midenizde ağrı hissetmek veya çekici olduğunu düşündüğünüz birisini gördüğünüzde
kalbinizin çarptığını hissetmek de özel kişisel farkındalık örnekleridir.
Öz-Bilinç: Yüksek Bilinçli Bir Bilinç Hali
Bazen
insanlar aşırı derecede kendini tanıyabilir ve öz bilinç olarak bilinen şeye
sapabilir.
Hiç herkesin
seni izlediğini, davranışlarını değerlendirdiğini ve sonra ne yapacağını
görmeyi beklediğini hissettin mi? Bu artan kişisel farkındalık durumu, bazı
durumlarda kendinizi garip ve gergin hissetmenize neden olabilir.
Pek çok
durumda, bu öz-bilinçlilik duyguları sadece geçicidir ve “spot ışığında”
olduğumuz durumlarda ortaya çıkar. Bununla birlikte, bazı insanlar için aşırı
öz bilinç, sosyal kaygı bozukluğu gibi kronik bir durumu yansıtabilir .
Özel olarak
bilinçli olan insanlar, hem iyi hem de kötü bir şey olabilen daha yüksek
düzeyde bir kişisel öz farkındalığa sahiptir. Bu insanlar duygu ve inançlarının
daha farkında olma eğilimindedir ve bu nedenle kişisel değerlerine bağlı
olmaları daha olasıdır. Bununla birlikte, artan stres ve kaygı gibi olumsuz
sağlık sonuçlarından da muzdarip olmaları daha olasıdır.
Toplumsal
olarak bilinçli insanlar, daha yüksek düzeyde bir kamu öz farkındalığı
seviyesine sahiptir. Diğer insanların kendilerini nasıl gördükleri hakkında
daha fazla düşünmeye meyillidirler ve çoğu zaman diğer kişilerin kendi
görüşlerine veya davranışlarına dayanarak onları yargıladıkları konusunda
endişelenirler. Sonuç olarak, bu bireyler grup normlarına sadık kalmaya ve
kendilerini kötü görünmelerine veya utanmalarına neden olabilecek durumlardan
kaçınmaya çalışırlar.
Özetle
Öz-farkındalık
kendimizi nasıl anladığımız ve başkaları ve dünya ile olan ilişkimizde kritik
bir rol oynar. Kendini tanıma, kendini başkalarıyla olan ilişkiler içinde
değerlendirmeni sağlar. Son derece yüksek bir öz-farkındalık anlayışına sahip
insanlar için aşırı öz-bilinçlilik ortaya çıkabilir. Yaşamınızı olumsuz yönde
etkileyen öz-bilinç ile mücadele ettiğinizi düşünüyorsanız, bu duygularla baş
edebilmek için neler yapabileceğiniz hakkında daha fazla şey öğrenmek için
belirtilerinizi doktorunuzla görüşün.
0 Comments